تبعات سیل مهاجران بین استانی - اخبار مشروح

اما در دهه اخیر این موضوع بسیار جدی تر شده و چالش مهاجرت از روستا به شهر تبدیل به مهاجرت از استانی به استان دیگر در سطح گسترده شده است! شاید اکنون توجهی به مخاطرات این مهاجرت های بی رویه نگردد، اما کمتر از ده سال دیگر این چالش ها تبدیل به بحران خواهد شد. کار از مهاجرت به مرکز گذشته و جمعیت زیادی از استان های کم برخوردار در حال مهاجرت به کلانشهر ها هستند.

برای مثال جمعیت قابل توجهی از استان خوزستان و چهارمحال بختیاری به اصفهان مهاجرت نموده و این مهاجرت ها ادامه دارد. منظور از مهاجرت سکونت دائم در استان مقصد هست نه صرفا سفر و یا اقامت های کوتاه مدت تفریحی و کاری چرا که سفر های گردشگری محاسن بسیار زیادی نیز دارد.

اما این مهاجرت های گسترده چه عللی دارد؟

1 -توسعه نامتوازن امکانات: شاید بتوان توسعه ناهمگون ثروت و امکانات را مهم ترین عامل این مهاجرت ها دانست. متاسفانه مرکز محوری تبدیل به یک امر مرسوم در کشور شده و همانطور که مشاهده می کنیم به مرکز خیلی بیشتر از دیگر استان ها توجه می گردد، در استان ها به مرکز استان، شهرستان ها به مرکز آن و به همین صورت ادامه دارد. هرچند شاید توجه بیشتر به مرکز گاهی و در موارد خاصی لازم باشد، اما افراط شدیدی در این باره وجود دارد. امکانات و زیرساخت های شهری، امکانات رفاهی، درمانی، ورزشی و کسب و کار ها و تنوع شغلی از مهم ترین موارد این ناهمگونی هستند.

بند 9 اصل سوم قانون اساسی نیز دولت را موظف به برطرف تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همگان نموده است که عملا به آن توجهی نشده است.

2- آلودگی هوا: از علل بسیار مهم دیگر که مردم را سوق به مهاجرت میدهد آلودگی هواست که کمتر به آن توجه میگردد و شرایط زندگی را برای مردم سخت نموده، مردم شهر های صنعتی نیز امروزه به خوبی از خطرات این آلودگی ها برای سلامتی خود مطلع شده اند. عوامل طبیعی مانند ریزگرد ها در خوزستان و عوامل صنعتی، چون توسعه صنایع در استان های صنعتی، مستهلک بودن برخی صنایع، و عدم نظارت کافی بر استاندارد سازی صنایع از جمله این موارد است.

با توسعه بیماری های تنفسی و دیگر انواع بیماری ها در این شهر ها پزشکان نیز مردم را به سکونت در شهر هایی با آب و هوای سالم تر سوق می دهند.

3- عوامل فکری و فرهنگی: برخی رسم و رسوم و تفکرات سنتی در برخی منطقه ها باعث میگردد تا نسل جوان که امروز به واسطه تحصیلات، اینترنت و فضای مجازی و.. نگرشی مدرن و جهانی دارد برای دوری از فرهنگ سنتی شهر را بر روستا یا استانی را بر استان دیگر ترجیح دهد.

از جمله دیگر عوامل فرهنگی برخی تفکرات و تبلیغات غلط هست که شهرنشینی بر روستا نشینی را صرفا موجب رجحان میداند و یا مرکز نشینی را افتخار محسوب میکند درحالی که هیچکدام از این موارد به تنهایی نمی تواند صحیح باشد.

4- پیدا کردن شغل مناسب: از مهم ترین دلایل مهاجرت هاست. هرچند موقعیت های شغلی گوناگونی در سراسر کشور وجود دارد، اما پیدا کردن شغلی مناسب با عایدی کافی و بعلاوه تنوع شغلی در شهر های گوناگون تفاوت بسیار زیادی باهم دارد و افراد را به مهاجرت از شهری به شهر دیگر ترغیب می نماید.

نکته قابل ذکر این هست که مهاجرت از روستا به شهر های مجاور تبعات کمتری نسبت به مهاجرت گسترده بین استانی دارد.

تبعات موج گسترده مهاجرت ها

1- تبعات مالی: مهاجرت جمعیتی خاص از استانی به استان دیگر میتواند موجب کمبود نیروی کار در استان مبدا و افزایش بیکاری در استان مقصد گردد. بعلاوه به واسطه افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش تقاضا در استان مقصد شاهد افزایش نرخ مسکن، اجاره بها و افزایش قیمت در سایر زمینه ها خواهیم بود که برای ساکنان بومی آن منطقه خوشایند نیست. افزایش جمعیت چه به طور تدریجی چه ناگهانی باید با ظرفیت سازی باشد.

2- زیان های زیست محیطی: هجوم مهاجرین به یک استان میتواند تخریب محیط زیست را نیز در مواردی در پی داشته باشد. همانطور که شاهد تخریب گسترده جنگل ها و مراتع و ویلاسازی در شمال کشور هستیم.

3- تبعات فکری و فرهنگی: آن چه که مسلم است مردم شهر های مختلف ایران از هر قوم و نژادی دارای فرهنگ والای اتحاد هستند و به طور مسالمات آمیز همه به عنوان ایرانی کنار هم زندگی مینمایند لکن برخورد چند بافت جمعیتی بدون هیچ مقدمه ای با فرهنگ و آداب و رسوم مختلف با یکدیگر میتواند گا ها موجب افزایش تناقضات فکری و بروز اختلاف گردد که احتیاجمند فرهنگ سازی خاص خود می باشد.

4- بروز مسائل امنیتی، خدماتی و بهداشتی: افزایش جمعیت در یک منطقه احتیاجمند توسعه مراکز و نیرو های انتظامی، خدمات بهداشتی و دولتی و بخش خصوصی، و دیگر امکانات متناسب با آن جمعیت هست که در حال حاضر نمیتواند با سرعت مهاجرت ها در کشورما هماهنگ گردد.

بعلاوه با توجه به اینکه عمده مهاجرین از برخصی استان ها جوانان هستند استان های مبدا در آینده با افزایش سالخوردگان روبرو میشوند و برخی موارد هم به علت مهاجرت بازنشستگان استان مقصد چنین شرایطی پیدا میکند که این آشفتگی جمعیتی نیز تبعات خاصی دارد.

5- نبود زیر ساخت های شهری و مسائل ترافیکی: ترافیک های سنگین امروزه مردم کلان شهر ها را کلافه نموده است. تا حدودی هم میتوان خیابان ها را توسعه داد و وسایل حمل و نقل عمومی را افزایش داد، اما هر مساحت شهری تحمل یک میزان جمعیت خاصی را دارد. در موضوع مدیریت شهری برای مثال شهرداری که تا کنون باید زباله های صدهزار نفر را جمع آوری مینموده اکنون با جمعیت دویست هزار نفری در مدت زمان کوتاهی روبرو شده است. وجود نیرو و خدمات امدادی و ... هم برای مدیریت شهری دچار اختلال می گردد.

البته اگر زمینه سازی و ظرفیت سازی در برخی موارد میتواند از تبعات این نوع مهاجرت ها بکاهد و یا در مواردی موجب رشد و توسعه مالی بگردد، اما در حال حاضر که هیچ ظرفیت سازی را شاهد نیستیم مضرات آن بسیار بیشتر است.

راهکار های مقابله با تغییر شدید بافت جمعیتی و مهاجرت های بی رویه

1- تقسیم عادلانه بودجه و امکانات در شهر ها و روستا ها و افزایش امکانات و خدمات در روستا ها و شهر های کوچک در جهت کاهش نابرابری

2- افزایش اختیارات مدیران استانی و شهرستانی: قطعا نمیتوان نسخه ای واحد برای کل کشور نوشت و ضروری است آنالیز و حل این معظل در هر استان با توجه به شرایط آن استان به صورت جداگانه انجام گیرد و ضروری است مدیران استانی اختیارات لازم را در این زمینه داشته باشند البته به طوری که مغایر با قوانین کلی کشور نباشد.

3- فرهنگ سازی و استفاده از بستر های تبلیغی: همانطور که ذکر شد متاسفانه با القای برخی تفکرات و فرهنگ های غلط برخی افراد زندگی در روستا و شهر های کوچک و یا حتی برخی محله ها در یک استان را موجب کسرشان برای خود میدانند که این عوامل هم در مهاجرت ها دخیلند. حتی در برخی موارد دسترسی به شغل یا امکانات در برخی شهر های کوچک آسان تر از مرکز آن استان است، اما بازهم میل به مهاجرت وجود دارد برای همین نباید از عوامل فکری و فرهنگی در کنار عوامل مالی غافل شد.

4- تقسیم عادلانه امکانات و فرصت های شغلی و توجه به استخدام بومی: از مهم ترین دلایل مهاجرت پیدا کردن شغل مناسب است در صورتی که باید فرصت های شغلی طوری در کشور تقسیم گردد که احتیاج به مهاجرت بین استانی نباشد. بعلاوه ضروری است در برخی موارد استخدام بومی در برخی استان ها در اولویت باشد البته با در نظرگرفتن تخصص ها و شرایط لازم، زیرا توجه به استخدام بومی هم موجب کاهش مهاجرت بی رویه میگردد و هم حق مردمانی است که با چالش های مربوط به آن مشاغل مانند آلودگی هوا زندگی می نمایند.

5- کنترل بر شهرک سازی ها، فروش و اجاره خانه:همانطور که مشاهده شد وزیر راه وشهرسازی در سفر های اخیر خود اقدام به افتتاح چند شهرک مسکونی در استان هایی کرد که با چالش افزایش شدید ورود مهاجر روبرو اند و با کمبود ظرفیت و امکانات برای این سیل جمعیتی روبرو اند. عمده این منازل که به صورت آپارتمان های کوچک ساخته شده اند هم به وسیله مهاجران غیربومی آن استان خریداری یا اجاره میگردد و این معضل تشدید می گردد.

ضروری است در استان هایی که این بحران عمیق است از اجاره و فروش خانه به افراد غیر بومی مگر در موارد خاص جلوگیری گردد. هرچند معتقد به سلب آزادی مردم نیستیم، اما برخی راهکار ها هرچند ریشه ای نیست، اما به طور مقطعی میتواند مفید باشد.

راهکار های علمی گوناگون دیگری نیز وجود دارد، اما ابتدا احتیاجمند وجود اراده جدی برای حل این معضلات است. پیشگیری نیز مانند همواره بهتر از درمان است و ضروری است مدیران مربوطه با کسب نظر نخبگان و صاحب نظران در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهند.

نکته پایانی این هست که در مورد بافت جمعیتی با بحران بسیار مهم دیگری یعنی ورود بی رویه و خطرناک اتباع افغانی روبرو هستیم که در مقاله بعدی به آن می پردازیم.

*کارشناس علوم سیاسی و فعال اجتماعی